Tarihçe

CAĞALOĞLU ANADOLU LİSESİ

(DARÜLMAARİF)

Osmanlı Maarif tarihinde Avrupa tarzı okul planında yapılan binada açılan ilk modern kurum

Tanzimat’ın getirmiş olduğu zihniyet değişikliği ve devlet hayatındaki yeni teşkilatlanmanın gerektirdiği donanımlara sahip memur yetiştirmek üzere bu yönde geliştirilmiş programlarla eğitim ve öğretim veren okullar açılmış olup Darülmaarif (Mekteb-i Maarif) bu yeni anlayışla açılan okulların başında gelmektedir.

Dârülmaârif’te, o günkü rüşdiyelerden daha ileri seviyede bir öğretim metodu ve müfredat programı uygulanması amaçlanmıştır. Burada ehliyetli memur yetiştirilmesi yanında ileride açılması düşünülen dârülfünuna da öğrenci hazırlamak maksadıyla Osmanlı eğitim kurumlarında uygulanagelen klasik müfredata ilâveten aritmetik, geometri, felsefe, astronomi, coğrafya gibi bir kısmı o dönemin rüştiyelerinde okutulmayan dersler de konulmuştur (Mahmud Cevad, s. 42-44; Nâfi Atuf, I, 115).

Mektebin bulunduğu Cağaloğlu’ndaki Sultan II. Mahmud Türbesi yanında önce bir medrese yapılması düşünülmüş, ancak civarda birkaç medrese bulunması sebebiyle bu fikirden vazgeçilmişti (VGMA, Bezmiâlem Valide Sultan Vakıfları Fodla Defteri, nr. 44, s. 52). Bunun üzerine Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Valide Sultan aynı yerde modern tarzda kâgir bir mektep binası yaptırarak vakfetmiştir (7 Cemâziyelâhir 1266 / 20 Nisan 1850). Dârülmaârif, padişahla devlet ricâlinin katıldığı bir merasimle ve devrin sadrazamı Mustafa Reşid Paşa’nın nutkundan sonra 21 Mart 1850’de bu binada öğretime başlamıştır.

Maârif-i Umûmiyye Nezâreti üyelerinden Mekâtib-i Umûmiyye Nâzırı Kemal Efendi’nin Dârülmaârif’in açılmasında önemli hizmetleri olmuş, zamanın eğitim ve öğretimine uygun mektepler açarak Türk maarif tarihinde önemli başarıları görülen, daha sonra Maarif Nâzırlığı da yapan Kemal Efendi yeni mektebe müdür olarak tayin edilmiştir. Kuruluşunun ilk günlerine ait belgelerde (BA, İrade-Meclis-i Vâlâ, nr. 6077; BA, İrade-Dahiliye, nr. 12.376) Mekteb-i Âlî ve Vâlide Mektebi olarak anılan bu müessesenin adı, Kemal Efendi’nin teşebbüsleri neticesinde kısa bir müddet sonra Meclis-i Vâlâ’ca Dârülmaârif şeklinde değiştirilmiş, maksada uygun olarak hazırlanan özel bir program ve nizamnâmeye göre de buraya talebe alınmaya başlanmıştır. İlk talebeleri arasında Abdülmecid’in çocukları Murad Efendi ile (V. Murad) Fatma Sultan da bulunuyordu. Padişah, çocuklarını ilk gün mektebe bizzat getirerek Kemal Efendi’den diğer çocuklarla birlikte yetiştirilmelerini istemiştir.

Dârülmaârif, rüşdiye seviyesinde açıldığında 250-260 kadar öğrencisi vardı; daha sonra öğrenci kontenjanı 180 olarak tespit edilmiş ve giriş imtihanı konulmuştur (VGMA, Bezmiâlem Vâlide Sultan Vakıfları Fodla Defteri, nr. 44, s. 49).

Bezmiâlem Vâlide Sultan, zengin gelirli vakıflar bağışladığı bu mektebin masrafları ile burada vazife görecek hoca, memur ve müstahdemlerin maaşlarının kendi vakıflarından elde edilecek gelirlerden karşılanmasını şart koşmuş ve bir litografya matbaası kurdurarak mektebin ders kitaplarının burada basılmasına imkân sağlamıştır. Ayrıca mektep bünyesinde bir kütüphane yaptırarak şahsına ait değerli eserlerden oluşan ve bugün Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bulunan 546 cilt kitabı buraya vakfetmiştir (VGMA, Bezmiâlem Vâlide Sultan Vakfiyeleri, nr. 32, s. 377). Mektebin üst katında bir de padişaha mahsus hünkâr dairesi yer almaktaydı.

Dârülmaârif’te okutulacak dersler, hoca ve yardımcılarla diğer hizmetlilerin görev ve maaşları vakfiyesinde ayrıntıları ile belirtilmiştir (a.g.e., nr. 32, s. 376-391). Ayrıca programları düzenlemek ve bunlara ait sade bir dille yazılmış ders kitaplarını hazırlamak üzere Encümen-i Dâniş bünyesinde bir bölüm kurulmuştur. Encümen-i Dâniş’in açılışı da Sultan Abdülmecid’in katıldığı bir törenle bu binada yapılmış (18 Temmuz 1851), çalışmaları da burada devam etmiştir (Cevdet, IV, 57). Dârülmaârif’in ilk Osmanlı darülfünununa talebe yetiştirmesi de düşünüldüğünden seviyesi yükseltilerek buraya Mekteb-i Maârif-i Adliyye ve Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye ile rüşdiye mezunları imtihanla alınmaya başlanmıştır.

1873 yılında kurulan ilk mülki idadi sınıfları Darülmaarif içinde açılmış ve böylece mektep fiilen idadi statüsüne geçmiştir. II. Abdülhamid devrinde mektebin bir kısmı önce Mekteb-i Mülkiye’nin daha sonra 1 Eylül 1908'de Darülfünun-ı Şahanenin bazı sınıflarına ayrılmış ve Bina II. Meşrutiyet'in ilanına kadar bütün bu öğretim müesseselerini içinde barındırmıştır.

1873‘ten itibaren ilk mülki idadi 19 Aralık 1874’te Darülmaarif binasında açılmıştır. Bu şekilde Darülmaarif binasında giderek ilk, orta ve lise seviyesindeki öğretim kurumları bir araya toplanmıştır.

1909'da Mekteb-i Mülkiye ve Darülfünun Zeynep Hanım konağına geçince Numune-i Terakki idadisi İstanbul Lisesi adıyla buraya yerleşmiş, I. Dünya Savaşı başlarında bu Lise Galata’daki Saint Benoit Fransız Lisesi binasına taşınınca mektep bu defa 1911’de İnas İdadisi adı altında öğretim faaliyetine devam etmiş ve bir arada İnas Sultanisine çevrilmiştir.

Okul 1911 yılında İnas İdadisi adıyla Kabasakal'da Nemlizadelerin Konağında öğretime devam ederken Ahırkapı yangınında bu konak da yanmış ve 1912 yılında Beyazıt’ta Türk Ocağı’na bitişik binada İstanbul İnas Sultanisi adıyla okul yeniden öğretime açılmıştır. Öğrenci sayısı gittikçe arttığından Beyazıt’taki bina okula dar gelmiş bu sebeple Aksaray Sinekli Bakkal'da Redif Paşa Konağına taşınmış ve öğrenime Sultan Selçuk Sultanisi olarak 1914’te başlamıştır.

1915 yılında okul şimdiki yerine, Cağaloğlu’nda sonradan Erkek Öğretmen Okulu olacak olan binaya taşınmıştır. 1. Dünya Savaşının en hararetli günlerini yaşayan İstanbul’da Çanakkale Savaşında yaralananlar için mevcut hastaneler yetersiz halınca okul binası hastane olarak kullanılmaya başlandı. Bunun üzerime okul yine kendisine yeni bina aramak zorunda kaldı Mekteb-i Mülkiye civarında Mustafa Necip Bey İlkokulu binasına okul taşındı. Buraya taşınınca okul yine ad değiştirdi. Bu sefer adı Bezmialem Sultanisi oldu. Bezmialem Sultanisi ilk mezunlarını 1916 yılında vermiştir.

1922 yılında öğrenci sayısının artması ve okul binasının yetersiz kalması nedeniyle bir başka bina daha arandı. Öğrencilerin bir kısmı eski bina ulan Mustafa Necip Bey İlkokulunda ders görürken diğer bir kısmı Beyazıt’ta Hayat okulunun bulunduğu binaya taşındı. 1924 yılına kadar okul bu iki binada öğrenimini sürdürdü. 1924 yılında her iki kısım birleştirilerek İstanbul Kız Lisesi adı altında Süleymaniye Camii civarındaki tarihi Meşihat Binası’na taşındı 1926 yılında bir gece elektrik kontağı yüzünden bu tarihî bina yanıp kül oldu. Bu sefer okul 1927-1928 ders yılı başlarken Vefa İdadisinin bulunduğu yere nakledildi. Bu sırada okulun Cağaloğlu’nda bulunan bugünkü binasında İstanbul Erkek Öğretmen Okulu öğrenimine devam etmekteydi. İstanbul Kız Lisesi bugünkü kendi binasına 1933-1934 ders yılı başlarken taşınabildi.

İstanbul Kız Lisesi, ilk olarak 1959-1960 ders yılında yatılı öğrenci kabulüne başlamıştır.

1967 yılında yapımı başlayan yeni bina 1968 yılında bitmiş, 1968-1969 eğitim öğretim yılında 29 sınıf, Beden Eğitimi salonu, yemekhane ve banyo daireleriyle öğretime açılmıştır.

İstanbul Kız Lisesi, 1983-1984 ders yılında Almanca öğretim yapan Anadolu Lisesi statüsü kazanmış ve Cağaloğlu Anadolu Lisesi adıyla karma eğitime geçmiştir.

Cağaloğlu Anadolu Lisesi ilk mezunlarını 1989-1990 Eğitim Öğretim yılında vermiştir.

BİBLİYOGRAFYA

VGMA, Bezmiâlem Vâlide Sultan Vakfiyeleri, nr. 32, s. 376-391.

VGMA, Bezmiâlem Vâlide Sultan Vakıfları Fodla Defteri, nr. 44, s. 47-52.

BA, İrade-Dahiliye, nr. 12.376, 12.383, 40.403, 48.989.

BA, İrade-Meclis-i Vâlâ, nr. 6077, 22.283, 23.131, 26.175.

BA, Yıldız-Esas, Ks. 18, Evr. 553/419, Zrf. 93, Kar. 37.

Cevdet, Tezâkir, IV, 39, 52, 56, 57.

Zîver Paşa, Âsâr-ı Zîver: Divan ve Münşeât, Bursa 1313, s. 184.

Lutfî, Târih, IX, 26, 51.

Fatma Aliye Hanım, Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, İstanbul 1332, s. 50-52.

Mahmud Cevad, Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrâatı, İstanbul 1338, s. 40-44.